Taxus baccata L.

Cis pospolity

6a

15-20 m

IV

Rodzina: Taxaceae - cisowate

Grupa: IGLASTE

Opis:
Zimozielone drzewo, mogące dorastać nawet do 20 m, ale takie egzemplarze spotyka się niezmiernie rzadko. Rośnie bardzo powoli, jego przyrosty roczne na grubość to 0,5-1 mm, uważany jest za najwolniej rosnące drzewo. Korona u młodszych drzew stożkowata, u starszych nieregularna, zaokrąglona, zazwyczaj z wieloma przewodnikami. Kora cienka i gładka, łuszcząca się jak u platana, czerwonobrązowa. Pędy bruzdkowane, bardzo elastyczne.
Igły spłaszczone, długości 2-3 cm i 1,5-3 mm szerokości, zaostrzone, lecz niekłujące. Na pędzie ułożone promieniście (z wyjątkiem pędów pionowych).
Cis jest rośliną dwupienną, a więc oddzielnie występują egzemplarze męskie i żeńskie. Kwiaty zarówno żeńskie, jak i męskie - niepozorne bez znaczenia dekoracyjnego. Nasiona jajowate, brązowe, długości 5-6 mm, całkowicie zagłębione w czerwonej, soczystej osnówce, której długość dochodzi do 1 cm, a średnica do 8-10 mm.
Najwyższy cis rośnie w Anglii, jego wysokość wynosi około 27 m, a obwód pnia 1580 cm. Jego wiek oceniany jest na 2000-3000 lat. W Polsce najwyższy jest cis rosnący w Mogilnie (okolice Nowego Sącza), mający prawie 19 m wysokości. Najstarszy cis, mający około 1250 lat rośnie w Henrykowie Lubańskim, ma on obecnie około 14 m wysokości, a jego obwód pnia wynosi 520 cm. Jest to jednocześnie najstarsze polskie drzewo.
Naturalnie występuje w Europie, Azji Mniejszej i północnej Afryce.
W Polsce osiąga wschodnią granicę zasięgu, naturalnie występuje w części zachodniej, południowej i północnej.
Nie jest do końca odporny na mróz (strefa 6a-6b) i w surowe zimy przemarza, jednak bardzo dobrze regeneruje.
Wymaga gleb przeciętnych, raczej żyznych, przepuszczalnych, o umiarkowanej wilgotności i odczynie zasadowym lub obojętnym. Dobrze sobie radzi także w podłożu lekko kwaśnym. Bardzo źle rośnie na glebach suchych, ale też i w podmokłych. Tolerancyjny względem światła. Dobrze rośnie zarówno w pełnym słońcu, jak i głębokim cieniu. Jest drzewem klimatu morskiego, a więc lepiej rośnie w warunkach dużej wilgotności powietrza.
Cis jako gatunek praktycznie nie jest uprawiany, gdyż został wyparty przez liczne odmiany. Często cis pospolity mylony jest z cisem pośrednim.
Bardzo dobrze znosi cięcie i formowanie. Przy umiejętnym formowaniu może stworzyć bardzo ładne i gęste żywopłoty, ale także różne geometryczne figury.
Jego drewno jest bardzo cenione, jest twarde, ciężkie i mocne, a przy tym bardzo elastyczne. Dawniej z drewna cisowego wyrabiano łuki i kusze, ale też groty do strzał, koła zębate i osie wozów. Dawniej używany był do intarsji. Najstarszy znany nam sprzęt wyrobiony z drewna cisowego to włócznia znaleziona w Anglii w Clatonon Sea. Jej wiek oceniany jest na 5000 lat.
Jest to drzewo, które u nas jako pierwsze zostało objęte ochroną gatunkową w 1423 roku przez króla Władysława Jagiełłę. Obecnie jest nadal rośliną znajdującą się pod ścisłą ochroną. W stanie naturalnym występuje bardzo rzadko. Największy rezerwat cisa (im. L. Wyczółkowskiego) znajduje się w Borach Tucholskich, rośnie tam kilka tysięcy drzew.
Jest gatunkiem bardzo trującym. Wszystkie jego fragmenty z wyjątkiem czerwonych osnówek są bardzo trujące, a ich spożycie może być nawet śmiertelne. Osnówki zaś są jadalne, mają smak słodki, ale mdły. Chętnie spożywane przez ptaki, które zjadając je przyczyniają się do rozmnażania cisa. Nasiona cisa, które przeszły przez układ pokarmowy ptaków, kiełkują znacznie łatwiej i szybciej. Dawniej suszone igły cisa używane były po przeróbce do zatruwania strzał oraz łowienia ryb. Obecnie cis wykorzystuje się do produkcji leków przeciwnowotworowych.
Dawniej cis uważany był za drzewo śmierci, według mitologii rósł on w Hadesie, a jego gałęziami wyłożone były mitologiczne rzeki Styks i Acheront.